Wiatr - ruch mas powietrza wywołany różnicą ciśnień atmosferycznych. Masy powietrza przemieszczają się z obszarów o wyższym ciśnieniu do obszarów o ciśnieniu niższym (wiatr wieje zawsze z wyżu do niżu), podlegając sile odchylającej (siła Coriolisa), sile tarcia i sile odśrodkowej.
Siła Coriolisa - siła bezwładności związana z ruchem obrotowym Ziemi. Powoduje odchylenie toru poruszającej się cząsteczki powietrza od kierunku początkowego: na półkuli północnej w prawo, na półkuli południowej w lewo.
Wartość siły Coriolisa na równiku wynosi 0, a największą wartość osiąga na biegunach. Ma to bardzo ważne konsekwencje meteorologiczne i klimatyczne, wpływając na kierunki ruchu mas powietrza w ramach ogólnej cyrkulacji atmosfery ziemskiej.
Działanie siły Coriolisa bardzo łatwo zaobserwować analizując np. kierunki wiania pasatów. Wiatry te na półkuli północnej wieją z kierunków NE, na południowej zaś SE.
Gradient ciśnienia (gradient baryczny) - wektor zmiany ciśnienia atmosferycznego wyrażony w hektopaskalach (hPa) i mierzony na dystansie 111 km (60 Mm) w kierunku spadku ciśnienia.
Prędkość wiatru zależy bezpośrednio od gradientu ciśnienia - im gradient jest większy, tym silniejszy wieje wiatr.
Wartość gradientu na mapach synoptycznych obrazuje z kolei gęstość izobar - im odległość między nimi jest mniejsza, tym większy jest gradient i tym samym silniejszy wieje wiatr.
Warto zapamiętać te prawidłowości.
Izobara - linia na mapie łącząca miejsca o jednakowych wartościach ciśnienia atmosferycznego zredukowanego do poziomu morza.
Izoterma - linia na mapie łącząca miejsca o jednakowych wartościach temperatury.
Wiatr anabatyczny (wstępujący) - wiatr wiejący do góry wzdłuż powierzchni frontowej albo częściej po zboczach dolin lub stoków górskich.
Wiatr katabatyczny (spadający, zstępujący) - wiatr wiejący w dół po stoku. Może być wiatrem ciepłym o charakterze fenu, chłodnym jak np. bora lub opadającym grawitacyjnie jak np. wiatr górski.
Wiatr fenowy (fen) - ciepły i zazwyczaj silny wiatr katabatyczny wiejący okresami od grzbietów górskich w kierunku dolin. Przykładem może być np. chinook w Górach Skalistych lub halny w Polsce.
Wiatr termiczny - przepływ mas powietrza między dwoma poziomami w atmosferze, będący efektem poziomego gradientu temperatury w rozpatrywanej warstwie. Wieje wzdłuż izoterm, przy czym na półkuli północnej niższa temperatura znajduje się po lewej stronie.
Szkwał - nagły, krótkotrwały (np. kilkuminutowy) wzrost prędkości wiatru (niekiedy powyżej 60 węzłów!), często połączony ze zmianą jego kierunku. Zjawisku może towarzyszyć gwałtowny opad deszczu (niekiedy także gradu) i burza. Najczęściej powstaje przed frontem chłodnym. Jego zwiastunem jest najczęściej chmura cumulonimbus, ciemna i silnie postrzępiona od dołu.
Bryza morska (dzienna) - wiatr wiejący w ciągu dnia od morza w kierunku lądu. Powstaje w wyniku różnicy ciśnienia nad obszarem lądowym i wodnym, w efekcie ich ogrzewania promieniami słonecznymi. Nad silnie ogrzanym lądem ciśnienie jest niższe niż nad wodą.
Bryza lądowa (nocna) - wiatr wiejący w nocy od lądu w kierunku morza. Jest odwrotnością bryzy dziennej. W nocy nad szybko stygnącym lądem, ciśnienie jest wyższe niż nad obszarem wodnym.
Odpowiednikiem zjawiska bryzy jest w skali makro system monsunów.
